Ukryte Skarby Powi¶la - Historia regionu

Powi¶le - wspó³czesny region geograficzny obejmuj±cy obszary nad doln± Wis³±, na jej wschodnim brzegu. Obszar ten obecnie znajduje siê na terenie historycznej Pomezanii (siêgaj±cej od Wis³y po Pas³êkê)

Wspó³czesne jednostki terytorialne zaliczane do Powi¶la:

  • po³udniowo-wschodnia czê¶æ woj. pomorskiego → powiaty: kwidzyñski, sztumski oraz czê¶ciowo malborski;
  • po³nocno-zachodnia czê¶æ woj. warmiñsko-mazurskiego → powiat elbl±ski, pó³nocne gminy powiatu ostródzkiego (Mor±g, Ma³dyty, Mi³om³yn i Mi³akowo), powiat i³awski bez gminy Lubawa.

Region Powi¶le graniczy od pó³nocy z ¯u³awami, od wschodu z Warmi±, od zachodu z Kociewiem, od po³udnia z regionem Ziemi Che³miñskiej. S± to obszary po³o¿one na pó³noc od Grudzi±dza i na po³udnie od ¯u³aw Wi¶lanych. Wis³a oraz Nogat oddzielaj± na zachodzie Powi¶le od Pomorza (Kociewie, Kaszuby, ¯u³awy).

Powi¶le to bardzo interesuj±cy teren do uprawiania turystyki kulturowej. Wielonarodowa tradycja, piêkne zabytki, ciekawe miejsca –  wszystko to czeka na odkrycie.

O Powi¶lu

Okre¶lenie Powi¶le nie ma uzasadnienia historycznego, jednak¿e jest wspó³cze¶nie u¿ywane w celu identyfikacji mieszkañców i obszaru po³udniowo-wschodniego obszaru województwa pomorskiego i pó³nocno-zachodniego woj. warmiñsko-mazurskiego.

Po 1945 r. Powi¶le stanowi³o pozosta³± czê¶æ okrêgu mazurskiego bez Warmii i Mazur, która zosta³a w³±czona do Polski, a w dwudziestoleciu miêdzywojennym do niej nie nale¿a³a. Przy opisywaniu tego obszaru wskazywano, ¿e stanowi on trzeci± czê¶æ (po Warmii i Mazurach) tzw. Pomorza Mazowieckiego by wskazywaæ przynale¿no¶æ tych terenów do Polski – w odró¿nieniu do niemieckiego terminu Oberland (Prusy Górne).

W 1953 r. pracownicy Instytutu Zachodniego w Poznaniu opisali Powi¶le jako obszar obejmuj±cy ówczesne powiaty: elbl±ski, malborski, sztumski, kwidzyñski, suski, mor±ski, pas³êcki[. Rajmund Galon wskaza³ granice regionu: Wschodnia granica Powi¶la przebiega wzd³u¿ rzeki Pas³êki, nastêpnie wschodnim skrajem Wy¿yny Elbl±skiej. Po³udniowa granica Powi¶la trzyma siê granicy politycznej sprzed 1939 r. Jednocze¶nie wskazywa³, ¿e Powi¶le nie posiada cech odrêbnego regionu geograficznego i wchodzi w sk³ad kilku krain naturalnych rozci±gaj±cych siê pomiêdzy Wis³± a Niemnem, a jedynie skrajne usytuowanie Powi¶la w stosunku do pozosta³ych obszarów Pomorza Mazowieckiego, nizin nadwi¶lañskich i ¯u³aw stanowi o jego wyodrêbnieniu

SKRÓCONA HISTORIA REGIONU

Od czasów plemiennych (Prusowie) obszar do rzeki Dzierzgoñ nazywano Pomezani±, a pomiêdzy rzekami Dzierzgoñ i Pas³êk± – Pogezani±.

W latach 1466–1772 cztery ówczesne powiaty: sztumski, kiszporski (dzierzgoñski), elbl±ski, malborski tworzy³y województwo malborskie, jako jedna z czterech czê¶ci Prus Królewskich.

W dwudziestoleciu miêdzywojennym w Polsce u¿ywano okre¶lenia ziemia malborska. Choæ nazwa Pomezania tak¿e by³a u¿ywana. W³adys³aw £êga opisa³ ziemiê malborsk± jako obszar miêdzy Wis³±, Nogatem, Dzierzgoni±, Liwn± a lini± Malborka zamieszka³y przez ludno¶æ polsk±, mówi±c± narzeczem malborskim. Region kulturowy stanowi³ okrojone dawne województwo malborskie. W wiêkszo¶ci obszar by³ w³±czony do Prus Wschodnich, tj. powiaty: malborski, sztumski, kwidzyñski i suski. Mniejsza czê¶æ ziemi malborskiej nale¿a³a do Wolnego Miasta Gdañska (powiat Wielkie ¯u³awy) oraz do Polski – w±ski pas powiatu gniewskiego po wschodniej stronie Wis³y. Obszar w znacznej mierze zbie¿ny z historyczn± Pomezani±.

Pogezaniê natomiast pó¼niej zaliczano do obszaru okre¶lanego niemieck± nazw± Oberland – co mo¿emy wprost t³umaczyæ jako pogórze. Polacy o tej czê¶ci Prus mówili Prusy Górne. Pomezaniê dodatkowo dzielono na Pomezaniê Ksi±¿êc± (w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów wchodz±c± w sk³ad Prus Ksi±¿êcych), oraz na Pomezaniê Biskupi± (wchodz±c± w sk³ad Prus Królewskich).

11 lipca 1920 na Powi¶lu odby³ siê plebiscyt, który mia³ zadecydowaæ o jego przynale¿no¶ci pañstwowej. By³ nadzorowany przez komisjê z siedzib± w Kwidzynie. G³osowanie odby³o siê w powiatach: kwidzyñskim, malborskim, suskim i sztumskim. Wiêkszo¶æ z nich g³osowa³a za pozostaniem w granicach Niemiec.

W³adze samorz±dowe woj. pomorskiego chc±c przeprowadziæ dzia³ania promocyjne tego terenu i podkre¶liæ wielokulturowo¶æ Pomorza ustanowi³y rok 2007 – Rokiem Powi¶la, co zwi±zane by³o z wiêksz± liczb± imprez kulturalnych na obszarze powiatu sztumskiego i kwidzyñskiego.

ATRAKCJE POWI¦LA

To rejon o bardzo ciekawej i skomplikowanej historii, który wiele razy zmienia³ przynale¿no¶æ pañstwow±, czego ¶lady mo¿na do dzi¶ ogl±daæ w jego zabytkach.

Najdawniejsze wzmianki o Powi¶la miejscu pochodz± z czasów, kiedy w³adali nimi Prusowie, a na Powi¶lu znajdowa³y siê dwie spo¶ród pruskich krain: Pomezania i Pogezania. Prusowie przeszli do historii wymazani z politycznej rzeczywisto¶ci przez uzbrojon± w miecz i krzy¿ rêkê rycerzy Zakonu Naj¶wiêtszej Marii Panny. Ci ostatni odcisnêli te¿ najsilniejsze piêtno na historii okolicy. Na terenie wzd³u¿ Wis³y, od Grudzi±dza do miejsca gdzie wyp³ywa z niej Nogat, w¶ród atrakcji turystycznych króluj± ¶redniowieczne zamki – ¶lad ponurych czasów chrystianizacji terytorium Prusów. Kiedy¶ by³o ich tu sporo, praktycznie ka¿de miasto mia³o swój. Do naszych czasów zachowa³y siê na Powi¶lu dwa: w Kwidzynie i w Sztumie. Kwidzyñski zamek kapitu³y pomezañskiej wraz z przylegaj±c± do niego katedr±, to jedna z lepiej zachowanych ¶redniowiecznych warowni w Polsce. Wzorowana na zamkach krzy¿ackich, zachwyca prostot± i harmonijno¶ci± surowej bry³y. W podziemiach katedry ¶w. Jana spoczywaj± szcz±tki trzech wielkich mistrzów Zakonu. Sztumska twierdza, zachowana w czê¶ci letnia rezydencja wielkiego mistrza, jest miejscem organizacji ¶redniowiecznych jarmarków i turniejów rycerskich.

Z bli¿szych nam czasów pochodzi inna turystyczna atrakcja Powi¶la – pa³ac Sierakowskich w Waplewie Wielkim. Siedziba znanego na Pomorzu rodu by³a jednym z miejsc kultywowania polsko¶ci w okresie zaborów. Obecnie znajduj± siê w nim Muzeum Tradycji Szlachty Polskiej i Pomorski O¶rodek Kontaktów z Poloni±. Do kategorii zabytków techniki nale¿± ¶luzy na Nogacie w Bia³ej Górze. Swymi pocz±tkami siêgaj± po³owy XIX wieku, a s³u¿±ca do dzi¶ konstrukcja hydrotechniczna pochodzi z pocz±tków wieku XX.

Do³±czone pliki:



KALENDARZ WYDARZEÑ

Zobacz listê wydarzeñ zwi±zanych z dzia³aniem naszego stowarzyszenia.

Przejd¼ na podstronê ze szczegó³owymi informacjami. »
Marzec 2024
    123
45678910
11121314151617
18192021222324
25262728293031
1
2
3
4
5
6
7

NEWSLETTER

MSZ
Strona zosta³a utworzona w ramach projektu "Euroregionalne Centrum Informacji - wspó³praca z Obwodem Kaliningradzkim" wspó³finansowanego przez Departament Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w ramach konkursu Wspó³praca

Strona wyra¿a jedynie pogl±dy autorów i nie mo¿e byæ uto¿samiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP
Euroregion Ba�tyk