Dialog granic

Międzynarodowy projekt pn. „Dialog granic w rozszerzonej Europie” jest jednym ze sztandarowych projektów Instytutu na Rzecz Stabilności i Rozwoju (dalej: ISD) z Pragi (Czechy). Jego głównym elementem jest organizacja corocznego, międzynarodowego spotkania poświęconego problemom współpracy transgranicznej Forum „Dialog Granic”, co-rocznej pan-europejskiej platformy, która zgromadzi praktyków, polityków, jak również naukowców na poziomie lokalnym, regionalnym oraz europejskim w celu interaktywnego dialogu w zakresie współpracy transgranicznej i wymiany doświadczeń w obszarze programów Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa.

DEKLARACJA

DEKLARACJA

Przyjęta przez uczestników II Europejskiego Forum Współpracy Transgranicznej w Rozszerzonej Europie Elbląg, 18 listopada 2011 r.

Współpraca transgraniczna jest niezbędna dla zapewnienia stabilności, wzrostu i rozwoju w Europie. W obecnej sytuacji, gdy Unia Europejska staje w obliczu największego kryzysu od momentu swojego powstania, silniejsza integracja pomiędzy UE a jej sąsiadami mogłaby odegrać kluczową rolę w zapewnieniu nowego bodźca dla rozwoju ekonomicznego, umożliwiając krajom UE osiągnięcie konkurencyjności w ramach globalnej gospodarki. Tym ważniejsze jest dlatego usunięcie przeszkód dla współpracy istniejących na osi wschód-zachód, biegnącej od Morza Barentsa na północy, aż po Morze Czarne na południu, które utrudniają kontakty międzyludzkie, hamują rozwój gospodarczy i ograniczają kontakty polityczne.

My, uczestnicy II Europejskiego Forum Współpracy Transgranicznej, proponujemy, aby wykorzystać prace przygotowawcze nowego okresu programowania (2014-2020) do zapewnienia większego znaczenia politycznego, a także zwiększonego finansowania na rzecz rozwoju współpracy transgranicznej w ramach Europejskiego Sąsiedztwa.

Reprezentując samorządy terytorialne, organizacje biznesowe oraz społeczeństwa obywatelskie z regionów granicznych 15 państw wschodniej granicy UE, apelujemy do krajowych i ogólnoeuropejskich władz, aby uznały współpracę transgraniczną jako strategiczny kierunek działań na rzecz tworzenia ogólnoeuropejskiego obszaru swobodnego przepływu ludzi, dóbr, kapitału i myśli, tym samym wzmacniając znaczenie Europy w globalnej rywalizacji gospodarczej i politycznej.

Głęboko wierzymy, że przyszłość Europy wiąże się z zapewnieniem wsparcia i przestrzeni dla inicjatyw lokalnych i innowacji, takich jak te realizowane w ramach projektu Europejskie Dialogi Granic. Takie oddolne działania są zgodne z podstawowymi tradycjami europejskimi takimi jak wolność, solidarność i przedsiębiorczość społeczna.

Podczas naszych dyskusji w Kaliningradzie (Federacja Rosyjska) i w Elblągu (Polska) omawialiśmy obecny status współpracy transgranicznej w ramach Sąsiedztwie UE oraz określiliśmy wiele stojących przed tą współpracą wyzwań, począwszy od regulacji wizowych, nieefektywnych procedur przekraczania granic, skomplikowanych i niezgodnych przepisów prawnych, braku dokładnych informacji i danych, a skończywszy na niewystarczającej infrastrukturze przejść granicznych, rozległej biurokracji i innych.

Zaproponowaliśmy, aby odpowiednie władze krajowe i unijne podjęły następujące działania:

1. Przyspieszenie i skoordynowanie wysiłków zmierzających do poprawy wydajności zarządzania granicami, co umożliwi poprawę transgranicznego przepływu ludzi i dóbr. Związane z tym działania mogą obejmować:

   • lepsze wykorzystanie nowoczesnych technologii IT w celu przyśpieszenia odpraw granicznych (np. wykorzystanie elektronicznego systemu kolejkowego dla ciężarówek, zintegrowanie baz danych służb granicznych danych państw przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa danych osobowych etc.),

   • stworzenie na zewnętrznych granicach UE wspólnych punktów kontrolnych,
   wykorzystanie w zarządzaniu granicami istniejących najlepszych praktyk (np. utworzenie w Federacji Rosyjskiej agencji RosGranitsa, której działania skupiają się na poprawie wydajności zarządzania granicą, lub szersze wykorzystanie doświadczenia i uprawnień agencji FRONTEX, etc.),

   • uwzględnienie elementów niezależnej kontroli obywatelskiej na zewnętrznych granicach UE (np. w celu monitorowania tempa odpraw granicznych),

   • włączenie aktywnych uczestników współpracy transgranicznej w porozumienia międzypaństwowe dotyczące usprawnienia ruch transgranicznego i związanych z nim procedur,

   • rozważenie możliwości zastosowania małego granicznego ruchu bezwizowego na innych obszarach niż tylko granica norwesko-rosyjska czy granica Polski z Obwodem Kaliningradzkim,

   • zwiększenie liczby pieszych przejść granicznych, a tym samym rozwijanie transgranicznych kontaktów między społecznościami lokalnymi.

2. Wzmacnianie różnorakich instytucjonalnych form współpracy transgranicznej poprzez takie działania jak:

   • lepsze dopasowanie struktury współpracy transgranicznej EISP i istniejących porozumień euroregionalnych, tym samym zapewniając bodziec dla praktycznego działania euroregionów w ramach Sąsiedztwa UE, a także większe zbliżenie procesu decyzyjnego współpracy transgranicznej w ramach EISP do szczebla lokalnego,

   • umożliwienie uczestnictwa euroregionów i innych instytucji współpracy transgranicznej w systemie zarządzania funduszami współpracy transgranicznej w ramach EISP (np. Euroregion Karelia),

   • wspieranie wspólnego transgranicznego planowania przestrzennego w euroregionach, włączając w to tworzenie transgranicznych klastrów gospodarczych.

3. Wspieranie tworzenia wspólnej przestrzeni informacyjnej w ramach Partnerstwa Wschodniego UE poprzez takie działania jak współpraca krajowych agencji statystycznych w danym obszarze, a także poprzez stworzenie Wskaźnika Współpracy Transgranicznej służącego do mierzenia poziomu współpracy transgranicznej w różnych obszarach wschodniej granicy UE.

4. Wykorzystanie trwającego obecnie momentu planowania nowego okresu budżetowego UE (2014-2020) do działań na rzecz zwiększenia funduszy na współpracę transgraniczną ze szczególnym uwzględnieniem funduszy małych grantów, a także umożliwienie małym i średnim przedsiębiorstwo (MSP) z regionów granicznych udziału w takich projektach i korzystania z zapewnionych w ich ramach funduszy.

5. Zrównanie wkładu finansowego państw UE i państw trzecich przeznaczanego na rzecz współpracy transgranicznej EISP.

Uczestnicy Forum z uznaniem przyjęli zaproszenie wystosowane przez Rząd Republiki Mołdawii, aby III Forum Współpracy Transgranicznej w Rozszerzonej Europie w roku 2012 odbyło się w stolicy tego kraju, Kiszyniowie.

DEKLARACJA

Przyjęta przez uczestników 3 Rocznego Forum Współpracy Transgranicznej w Szerszej Europie,

Kiszyniów, 21 Listopada 2012

Dobrze rozwinięta współpraca transgraniczna stanowi bardzo ważne narzędzie, istotnie wspierające i rozwijające stosunki między krajami Europy bez względu na ich zróżnicowanypoziom zaangażowania w integrację europejską.

Współpraca transgraniczna wzmacnia wewnętrzną spójność Unii Europejskiej i jednocześnie zapobiega tworzeniu hermetycznych barier na jej zewnętrznych granicach. Ponadto aktywny udział krajów i regionów we współpracy transgranicznej ma istotny wkład w przeciwdziałanie politycznym zawirowaniom w relacjach między państwami członkowskimi UE i ich sąsiadami.

Funkcjonujące Euroregiony mają znaczący wkład w Europejską Politykę Sąsiedztwa zapewniając rozwój konkretnej współpracy przy uwzględnieniu specyfiki każdego partnera na obszarach granicznych UE.

Współpraca transgraniczna na Wschodnich granicach Unii Europejskiej osiągnęła zauważalne rezultaty, które potwierdziły znaczenie tego rodzaju współpracy, jak również jej potencjał w przyszłości. Jest to jedna z kilku „przewag konkurencyjnych” tych regionów granicznych.

Tegoroczne Forum Współpracy Transgranicznej w Szerszej Europie zaprezentowało dwa różne projekty, wspierające współpracę w ramach euroregionów. Na Forum udało się połączyć wiedzę praktyczną z podejściem teoretycznym wobec współpracy na granicach.

Jeden z projektów, który ukierunkowany był na poznanie doświadczeń Norwegii i Finlandii w zakresie ich współpracy z Federacją Rosyjską, spełnił dwa cele. Zespół ekspertów przygotował materiał, analizując możliwości wykorzystania w praktyce doświadczeń Północy na obszarze Europy Środkowej. Wspólna praca tego zespołu otworzyła bardzo interesujące perspektywy na przyszłość dla współpracy bardzo doświadczonych partnerów.

Forum zapoznało się również z dynamiką rozwoju Euroregionu Dniestr. Możliwości współpracy między kilkoma rejonami, które uczestniczą w projekcie na Mołdawsko-Ukraińskiej granicy zostały wzmocnione dzięki pomocy technicznej realizowanej w ramach projektu Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego.

Bazując na pracy, która została wykonana od czasu II Rocznego Forum Współpracy Transgranicznej w Szerszej Europie Elbląg – Kaliningrad oraz na nowych doświadczeniach zdobytych w trakcie realizacji dwóch nowych projektów, uczestnicy Forum w Kiszyniowie proponują i rekomendują co następuje:

1. Wzmocnienie teoretycznych podstaw współpracy transgranicznej:

Konieczne jest dalsze badanie możliwości wypracowania wspólnych zasobów informacyjnych współpracy transgranicznej, które mogą pomóc promować międzyregionalne analizy i odpowiednie podejście strategiczne w obszarze europejskiej współpracy transgranicznej. Ta praca powinna koncentrować się na następujących obszarach:

1. Kontynuacji badań i wymiany najlepszych praktyk w kierunku wsparcia i rozwoju współpracy transgranicznej. Wyniki osiągane przez zespół ekspertów analizujących doświadczenia Fińskiej i Norweskiej współpracy na granicach z Rosją, jak również analiza jakości współpracy na granicy unijno-Ukraińskiej , która została wykonana wcześniej przez inny zespół ekspertów stanowią ważne tło dla praktycznych działań w obszarze współpracy transgranicznej;

2. Zgromadzone możliwości intelektualne powinny być w przyszłości nadal wykorzystywane. Powinien być utworzony zespół ekspertów, który opracuje encyklopedię współpracy transgranicznej wyjaśniającą podstawowe terminy, zawierającą kompendium wiedzy na temat dokumentów unijnych i regionalnych, opis euroregionów ulokowanych na zewnętrznych granicach UE oraz opis najlepszych praktyk;

3. Wykorzystany materiał badawczy nie powinien prezentować tylko najlepszych praktyk; bardzo istotne jest by badać również mniej pozytywne doświadczenia we współpracy transgranicznej. We Wschodniej i Centralnej Europie w ostatnich dwudziestu latach utworzono wiele Euroregionów, lecz wiele z nich nie utrzymało swojej aktywności. Dlatego przydatne może być przeanalizowanie nie funkcjonujących Euroregionów oraz określenie rekomendacji / sugestii w jaki sposób można ponownie aktywizować działalność „uśpionych” euroregionów. Wyniki tych badań powinny być zebrane w formie opracowania;

4. Starania w kierunku harmonizacji oraz intensyfikacji europejskiej transgranicznej statystyki i tworzenia baz danych powinny być kontynuowane. Zharmonizowane i skoordynowane podejście w obszarze społecznego i gospodarczego mapowania regionów granicznych może pomóc w promowaniu ogólnego zrozumienia i wiedzy o sytuacji w europejskich regionach granicznych;

2. W obszarze działań praktycznych ukierunkowanych na rozwój współpracy transgranicznej

1. Apelujemy do Rządów Polski, Rumunii, Węgier, Słowacji i Ukrainy o utworzenie narzędzia wspierania współpracy transgranicznej na nowych wschodnich granicach Unii Europejskiej w regionie Karpackim na przykładzie Euro-Arktycznej Rady Morza Barentsa oraz Regionalnej Rady Morza Barentsa. Wdrożenie podobnych struktur może doprowadzić do zbudowania nowych, efektywnych mechanizmów współpracy, zagwarantowania nowych środków niezbędnych do wdrażania wielu istotnych projektów i zbudowania atmosfery szacunku i wzajemnego zaufania w regionie. Proces ten powinien być rozpoczęty na szczycie Państw Regionu Karpackiego w 2013 r.;

2. Rekomendujemy organom zarządzającym Stowarzyszeniem „Euroregion Karpacki” rozważenie najlepszych praktyk z działalności „Euroregionu Karelia” i wykorzystanie pozytywnego doświadczenia w celu zintensyfikowania współpracy między granicznymi regionami Polski, Rumunii, Węgier, Słowacji i Ukrainy;

3. Powinno być utworzone Centrum koordynacyjne wsparcia technicznego dla euroregionów, ukierunkowane na okazanie pomocy euroregionom w rozwijaniu współpracy wewnątrz i na zewnątrz regionu. Takie Centrum powinno być jednocześnie narzędziem ułatwiającym wymianę informacji oraz doświadczeń między euroregionami.

4. Analiza współpracy transgranicznej w regionie Karelii na granicy fińsko-rosyjskiej pokazała, że zarządzanie granicą oparte tylko na wdrożeniu zasad Schengen nie stanowi bariery we współpracy transgranicznej. Zachęcamy inne kraje na wschodniej granicy UE do zapoznania się z tymi doświadczeniami;

5. Harmonizacja legislacji w zakresie współpracy transgranicznej w państwach Partnerstwa Wschodniego może stanowić zachętę i wsparcie w budowaniu środowiska prawnego przyjaznego współpracy.